Achaan: Vậy thì chúng ta cần phải hiểu một cách rất kỹ lưỡng, thế nào là thiền?
Vị sư 1: Đó là cái hiểu biết về bất cứ cái gì đang xuất hiện
Achaan: Cái hiểu thì hiểu cái xuất hiện hiện giờ. Khi chúng ta nghe Pháp, không phải ai cũng hiểu, nhưng ở khoảnh khắc hiểu thì đó là trí tuệ sinh khởi, không phải là đang hành thiền. Nghe thì chỉ là nghe thôi, không phải là hành thiền đúng không? Vậy thiền là gì nào? Nếu như chúng ta không biết ý nghĩa của từ ấy mà chúng ta sử dụng thì làm sao ta có thể hiểu được đây?
Giống như cái thấy, chúng ta dùng từ cái thấy nhưng cái thấy là gì? Tương tự như vậy, thiền là gì? Khi nói đến cái thấy là ta nói đến khoảnh khắc kinh nghiệm cái được thấy, vậy thì thiền là gì nào?
Học viên 12: Ở trong Kinh, Đức Phật có nhắc nhiều lần về bốn chi thiền , đó là những trạng thái rất cao của các thiện tâm và sự hiểu biết, có tầm có tứ.
Achaan: Tầm-vitakka là gì? Chúng ta nói đến thiền, đến tầm thì phải hiểu từng thứ một, cũng như là hiểu về cái thấy vậy.
HV 12: Tâm sở tầm chạm vào đối tượng.
Achaan: Chạm à? Vậy bây giờ tôi sẽ nói thêm một chút: ngay sau khoảnh khắc của cái thấy thì đã có tâm sở tầm sinh khởi rồi (chứ không phải chỉ trong thiền chứng –ND)
HV 12: Mọi tâm đều sinh khởi cùng bảy biến hành tâm sở.
Achaan: Trong bảy tâm sở đó thì có bao gồm tầm hay không?
HV 12: Không.
Achaan: Ở khoảnh khắc của cái thấy thì chỉ có cái thấy kinh nghiệm đối tượng, chỉ có một khoảnh khắc như vậy thôi, và nó rất khác với các khoảnh khắc khác, vì đó là khoảnh khắc chính xác của sự thấy, sau đấy nó diệt đi, tâm tiếp theo sau nó sinh khởi với tầm chạm vào đối tượng. Ở khoảnh khắc của cái thấy, rất khó có thể thấy được cái thấy là vô ngã. Kể cả khi bây giờ cái thấy đang thấy, làm sao có thể hiểu được trực tiếp về bảy tâm sở sinh khởi cùng với cái thấy đây? Trong bảy biến hành tâm sở có tâm sở xúc, vậy liệu có thể có cái hiểu về tâm thấy hay về những tâm sở đồng sinh với tâm ấy hay chưa? Những lời dạy về các tâm và tâm sở đều để chỉ cho chúng ta rằng, không có một cái ngã nào ở trong đó cả, chỉ có tâm, tâm sở và sắc mà thôi. Và khi tuệ giác sinh khởi, nó có thể lấy bất cứ cái gì làm đối tượng, hoàn toàn không có sự chuẩn bị nào hết, hiện giờ cái thấy có là đối tượng của hiểu biết trực tiếp hay không?
HV 12: Như Bà vừa nói, tâm và tâm sở Đức Phật có dạy và mình có nghe có học thì cũng chỉ là để hiểu thôi, chứ kinh nghiệm thì rất là khó. Chính vì thế con có nói là cần có sự hỗ trợ của định.
Achaan: Có thể có cái hiểu về câu chuyện về các thực tại, nhưng chưa thể có cái hiểu biết trực tiếp về thực tại là cái thấy. Hiện giờ, chúng ta đang nói về tâm sở tầm thì cần phải hiểu thêm về tâm sở tầm là gì. Nó không phải là một ai đấy mà là một thực tại. Đó là một thực tại, là một trong các tâm sở sinh khởi cùng với các tâm. Hiện giờ có tầm không? Nếu không có tâm nào thì sẽ không có cái thấy, nghe ,ngửi. Đức Phật dạy nhiều về các thực tại như vậy là để thấy rằng không có tự ngã nào trong đó. Các tâm sở tầm sinh khởi sau khoảnh khắc của cái thấy, cái nghe có thể là vipaka-quả hoặc có thể là thiện hay bất thiện hoặc duy tác. Ở khoảnh khắc của suy nghĩ thì có tầm không?
HV 12: Có ạ.
Achaan: Nó có thể nghĩ về bất cứ thứ gì đúng không? Một cách đúng đắn hay là sai lầm? Làm thế nào để ta biết được nó nghĩ được một cách đúng đắn hay sai lầm đây?
HV 12: Nhờ có hiểu biết đúng
Achaan: Nếu như không có hiểu biết đúng thì sẽ không thể có tâm sở tầm là thiện. Ở khoảnh khắc của sự suy nghĩ, tâm sở xúc tiếp xúc với đối tượng và tâm sở tầm chạm vào đối tượng ấy. Hiện giờ tâm sở tầm có chạm vào cái thấy không?
Nếu không có trí tuệ thì liệu tầm có thể chạm vào thực tại là cái thấy không? Chánh tư duy (chi thứ hai của Bát chánh đạo, cũng là tâm sở tầm) luôn phải sinh khởi cùng với chánh kiến.